Manos Lambrakis γαι Διονύση Σαββοπουλο

 Πρωτοσέλιδα Εφημερίδων 25.10.2025 (εξόδιος ακολουθία)

Manos Lambrakis

 ·

Ακολουθήστε

22 ώρ. ·

Τις τελευταίες ημέρες η απώλεια του Διονύση Σαββόπουλου προκάλεσε μια ιδιότυπη αναστάτωση. Όχι μόνο γιατί έφυγε ένας δημιουργός που σημάδεψε πέντε δεκαετίες μουσικής και λόγου, αλλά γιατί μαζί του ανασύρθηκαν όλα όσα η κοινωνία μας αρνείται να συμφιλιώσει: η πολιτική μνήμη, η θρησκευτική πίστη, η πνευματική ελευθερία, η έννοια της μεταμέλειας. Κάθε εποχή διαβάζει τον καλλιτέχνη που χάνει σύμφωνα με τα ενοχικά της αντανακλαστικά κι έτσι, ο Σαββόπουλος, αντί να αποχαιρετηθεί ως άνθρωπος της τέχνης, μετατρέπεται σε πεδίο ερμηνευτικών συγκρούσεων.

Σχολιάζεται διαρκώς το πώς, «από την Αριστερά πέρασε στη Δεξιά», σαν να πρόκειται για πολιτικό οδοιπορικό που χρειάζεται μετάνοια ή εξιλέωση.

Μα η πορεία του δεν υπήρξε γραμμική. Ήταν η πορεία ενός ανθρώπου που έμαθε ότι η ελευθερία δεν κατοικεί σε στρατόπεδα.

Από τον ρομαντισμό της νεότητας έως την πνευματική εγρήγορση των τελευταίων χρόνων, ο Σαββόπουλος κινήθηκε όχι ως ιδεολόγος, αλλά ως στοχαστής με την έννοια της αμφίσημης ηθικής διαύγειας, εκείνης δηλαδή που αρνείται την καθαρότητα ως μορφή βίας.

Το ίδιο και στη θεολογία του. Όμως, η δική του χριστιανική θρησκευτικότητα δεν υπήρξε ποτέ θρησκειολογική. Νομίζω ήταν βιωματική, σχεδόν υπαρξιακή. Ο Σαββόπουλος δεν προσέγγιζε τον Χριστό ως δόγμα, αλλά ως ερώτημα που δεν έψαχνε την πίστη, αλλά την αλήθεια του ανθρώπου μέσα στην πίστη. Και αυτό είναι ίσως που τον αποξένωσε τόσο από την πολιτική Αριστερά όσο και από τη συντηρητική Δεξιά — γιατί αμφότερες δεν αντέχουν την εσωτερική πολυπλοκότητα.

Μέσα σε αυτό το φορτισμένο κλίμα, παρεμβλήθηκε και η μεσημεριανή μου ανάρτηση τον επικήδειο λόγο του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη. Ένα κείμενο που, αντί να διαβαστεί ως στοχασμός πάνω στη σχέση τέχνης και εξουσίας, εκλήφθηκε ως πολιτική δήλωση. Η παρερμηνεία αυτή είναι αποκαλυπτική: μαρτυρεί πόσο λίγο έχουμε μάθει να διακρίνουμε το πολιτικό από το κομματικό, και το φιλοσοφικό από το ιδεολογικό. Το ζήτημα δεν είναι ποιος θα μιλήσει για τον Σαββόπουλο, αλλά αν μπορούμε να ακούμε τον νεκρό χωρίς να τον εργαλειοποιούμε.

Ο Διονύσης Σαββόπουλος δεν υπήρξε ούτε «δεξιός» ούτε «αριστερός»· υπήρξε το πεδίο μιας εσωτερικής μάχης ανάμεσα στην ειρωνεία και την πίστη, ανάμεσα στη σάτιρα και στη μεταφυσική. Γι’ αυτό και ο θάνατός του δεν χρειάζεται πολιτική ερμηνεία. Η οικογένειά του, με ευγένεια και σεβασμό, κάλεσε όσους θέλουν να προσέλθουν στον Άγιο Ελευθέριο από τις 8.30 έως τις 11.30 το πρωί για ένα τελευταίο αντίο — μακριά από τις δηλώσεις και τους θορύβους. Εκεί, στη μικρή Γοργοεπήκοο, η σιωπή θα είναι η μόνη γλώσσα που ταιριάζει σε έναν ποιητή του προφορικού λόγου.

Εξάλλου, αν ο ίδιος ή η οικογένειά του ήθελαν να αποκλείσουν οποιονδήποτε, θα το είχαν πράξει.

Δεν χρειάζεται να ερμηνεύουμε την επιθυμία του νεκρού. Χρειάζεται μόνο να σεβαστούμε το μέτρο της ζωής του.

Η κηδεία αυτή δεν είναι η κηδεία του Σεφέρη. Δεν είναι πολιτική τελετή, αλλά μια πράξη κοινής ευγένειας.

Όποιος επιθυμεί να σταθεί για λίγο μπροστά στο φέρετρο, χωρίς να συναντήσει πολιτικούς, χωρίς να δώσει σημασία στα μικρόφωνα και στις δηλώσεις, μπορεί να το πράξει, γιατί η τέχνη, ακόμη και μπροστά στον θάνατο, παραμένει τόπος ελευθερίας.

Ας τον αφήσουμε, λοιπόν, στην ησυχία του. Ο Σαββόπουλος δεν χρειάζεται υπερασπιστές ούτε αντιπάλους. Χρειάζεται μόνο εκείνους που μπορούν να σωπάσουν με σεβασμό. Η φωνή του θα αντηχεί πιο δυνατά μέσα στη σιωπή απ’ ό,τι σε κάθε λόγο που θα ειπωθεί.

Και αν κάτι μένει ως τελευταίο μάθημα, είναι ότι η τέχνη —όταν είναι αληθινή— δεν υπηρετεί την εξουσία ούτε την αντιπολίτευσή της. Υπηρετεί τη μνήμη, την ειρωνεία και την αλήθεια του ανθρώπου.