Σεπτέμβριος 1922
Η Ανακωχή των Μουδανιών
και η παραχώρηση
της Ανατολικής Θράκης
στην Τουρκία.
Τα γεγονότα (με το παλιό ημερολόγιο).
Η γενική κατακραυγή εναντίον της κυβέρνησης Πρωτοπαπαδάκη για τη Μικρασιατική Καταστροφή, αναγκάζει τον βασιλιά Κωνσταντίνο, στις 28 Αυγούστου 1922, να ορκίσει καινούργια κυβέρνηση, με πρωθυπουργό τον αντιβενιζελικό Νικόλαο Τριανταφυλλάκο.
Στις 31 Αυγούστου, μπαίνοντας ο Κεμάλ στη Σμύρνη, δηλώνει στον Άγγλο πρόξενο ότι η Τουρκία βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση με τη Βρετανική Αυτοκρατορία, και μόνο η άμεση παραχώρηση της Ανατολικής Θράκης θα μπορούσε να αποτρέψει τη σύγκρουση στην ουδέτερη ζώνη των Στενών. Η Αγγλία απορρίπτει την πρόταση και ανακοινώνει ότι θα αντιμετωπίσει με πόλεμο την κεμαλική απειλή στη ζώνη των Στενών. Η Γαλλία και η Ιταλία, όμως, αποσύρουν τις δυνάμεις τους απ’ το Τσανάκαλε, αφήνοντας τους Άγγλους μόνους. Τελικά, στις 10 Σεπτεμβρίου 1922, οι τρεις δυνάμεις της Αντάντ συμφωνούν να καλέσουν την Τουρκία σε διαπραγματεύσεις ειρήνης στα Μουδανιά, με αντάλλαγμα την προσφορά της Ανατολικής Θράκης.
Εντωμεταξύ, στον ελληνικό στρατό που εγκατέλειψε τη Μικρά Ασία, κυριαρχούσαν αισθήματα οργής και αγανάκτησης κατά των υπευθύνων. Πίστη της πλειοψηφίας των αξιωματικών ήταν πως ο ελληνικός στρατός δεν νικήθηκε, αλλά προδόθηκε. Και πως «την καταστροφήν επέφερεν η απομάκρυνσις της Ελλάδος από την συμμαχικήν οικογένειαν».
Στις 11 Σεπτεμβρίου 1922, τριμελής επαναστατική επιτροπή, με επικεφαλής τον βενιζελικό συνταγματάρχη Νικόλαο Πλαστήρα, κατάργησε τις πολιτικές και στρατιωτικές αρχές στη Χίο, ενώ το ίδιο έγινε και στη Μυτιλήνη, από επιτροπή με επικεφαλής τον φιλοβασιλικό συνταγματάρχη Στυλιανό Γονατά. Την ίδια μέρα, προσχώρησε στο κίνημα και ο στόλος, κι έτσι λύθηκε και το πρόβλημα μεταφοράς των επαναστατών στην Αθήνα.
Στις 12 Σεπτεμβρίου 1922, στην Αθήνα, ο Έλληνας πρωθυπουργός Τριανταφυλλάκος, που είχε πλήρη άγνοια για το κίνημα Πλαστήρα-Γονατά, σε συνομιλία του με τον Άγγλο πρεσβευτή, δέχεται να συμμορφωθεί με την απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων, ως προς την παραχώρηση της Ανατολικής Θράκης.
Ποια όμως ήταν τότε η κατάσταση στην Ανατολική Θράκη; Το Δ΄ Σώμα στρατού δεν είχε καμιά ανάμειξη στο μικρασιατικό μέτωπο και δεν είχε απώλειες. Ενισχύθηκε, μάλιστα, και από το Γ΄ Σώμα Στρατού της Μικράς Ασίας, όταν αυτό υποχώρησε και διεκπεραιώθηκε στη Ραιδεστό. Παρά την εντύπωση, όμως, της μεγάλης ισχύος λόγω του μεγέθους του, ο στρατός μας είχε πολύ πεσμένο ηθικό και παρουσίαζε έντονα σημάδια έλλειψης πειθαρχίας. Εκατοντάδες οπλίτες αυτοαπολύονταν από τις μονάδες της Θράκης κι έφευγαν στα σπίτια τους, χωρίς να δώσουν λογαριασμό σε κανέναν.
Αντίθετα, ο κεμαλικός στρατός είχε υψηλό ηθικό, αλλά αυτό δεν έφτανε για να καταλάβει την Ανατολική Θράκη. Για να το πετύχει αυτό η Τουρκία θα έπρεπε να νικήσει τους Άγγλους στα Στενά, να διεκπεραιώσει στρατό απ’ τη Μικρά Ασία στην Ανατολική Θράκη, την ώρα που το ελληνικό ναυτικό περιπολούσε στην Προποντίδα ενώ η ίδια δεν διέθετε ναυτικό, και τέλος να νικήσει τον ελληνικό στρατό στην Ανατολική Θράκη. Και όλα αυτά να γίνουν γρήγορα, πριν προλάβει ο ελληνικός στρατός που κατέληξε στα νησιά να αναδιοργανωθεί. Με λίγα λόγια, οι Τούρκοι δεν μπορούσαν να καταλάβουν στρατιωτικά την Ανατολική Θράκη. Οι πόλεμοι όμως δεν κερδίζονται μόνο στο πεδίο της μάχης.
Στις 12 Σεπτεμβρίου 1922, την ώρα που ο πρωθυπουργός Τριανταφυλλάκος δήλωνε στον Άγγλο πρεσβευτή ότι αποδεχόταν την παραχώρηση της Ανατολικής Θράκης στους Τούρκους, ο στρατός και ο στόλος της Χίου και της Μυτιλήνης, έπλεαν για την Αθήνα, προκειμένου να ανατρέψουν τον Κωνσταντίνο και την κυβέρνησή του.
Στις 13 Σεπτεμβρίου, έφτασαν στο Λαύριο και απαίτησαν την άμεση απομάκρυνση του Κωνσταντίνου από το θρόνο και από την Ελλάδα.
Την επομένη, 14 Σεπτεμβρίου, ο βασιλιάς παραιτήθηκε. Την ίδια μέρα, το κίνημα διόρισε τον αυτοεξόριστο, από το 1920, Ελευθέριο Βενιζέλο αντιπρόσωπο της Ελλάδας στο εξωτερικό.
Στόχος των επαναστατών, όπως υποστήριζαν, ήταν ο σχηματισμός κυβέρνησης της εμπιστοσύνης της Αντάντ και η υπεράσπιση της Ανατολικής Θράκης.
Στις 15 Σεπτεμβρίου, όμως, οι Πλαστήρας και Γονατάς δοκίμασαν οδυνηρή έκπληξη και μεγάλη απογοήτευση όταν, σε συνάντησή τους με τους πρεσβευτές της Αγγλίας και της Γαλλίας, πληροφορήθηκαν ότι η απόφαση των Δυνάμεων, για παραχώρηση της Ανατολικής Θράκης στην Τουρκία, ήταν οριστική. Στις 19 Σεπτεμβρίου, μάλιστα, ο Άγγλος πρεσβευτής διευκρίνισε στον Πλαστήρα, πως η Ελλάδα δεν θα έπρεπε να περιμένει καμιά βοήθεια από τις Μεγάλες Δυνάμεις για την αποκατάσταση των προσφύγων και την ανασυγκρότησή της μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, αν δεν αποδεχόταν την παραχώρηση της Ανατολικής Θράκης στους Τούρκους. Ο Πλαστήρας δήλωσε ότι θα ακολουθούσε τις συμβουλές του Βενιζέλου.
Την επομένη 20 Σεπτεμβρίου, ο Βενιζέλος, αφού συνάντησε στο Λονδίνο τον Άγγλο υπουργό εξωτερικών, έστειλε τηλεγράφημα στην Αθήνα, στο οποίο ανέφερε ότι, εάν η πολιτική της κυβέρνησης ήταν να κρατήσει την Ανατολική Θράκη παρά την αντίθετη γνώμη των πρώην συμμάχων, εκείνος ήταν αντίθετος, και κατέληγε: «ευρίσκομαι εν τοιαύτη περιπτώσει εις την θλιβεράν ανάγκην να αρνηθώ την αποδοχήν της τιμητικής εντολής όπως αντιπροσωπεύσω την χώραν εις το εξωτερικόν».
Στις 22 Σεπτεμβρίου η ελληνική αντιπροσωπεία έφτασε στα Μουδανιά να παρευρεθεί στη Στρατιωτική Σύσκεψη Ανακωχής, που ήδη είχε αρχίσει τις εργασίες της στις 20 του μήνα, απουσία της Ελλάδας. Στις 25 Σεπτεμβρίου, οι Έλληνες αντιπρόσωποι στα Μουδανιά έλαβαν από τον Βενιζέλο μακροσκελές τηλεγράφημα το οποίο μεταξύ άλλων ανέφερε: «Ολόκληρος προσπάθειά μου στρέφεται πως χάνοντες Θράκην, να σώσωμεν εν μέτρω δυνατώ τους Θράκας…. Ανάγκη, Θράκες να εγκαταλείψωσι την γην, ην από τόσων αιώνων κατοικούσιν αυτοί και οι πρόγονοί των. Δεν υπάρχει άλλο μέσον σωτηρίας».
Στις 28 Σεπτεμβρίου 1922, οι Μεγάλες Δυνάμεις, με πιο φανατικούς υποστηρικτές τους Γάλλους, προχώρησαν σε συμφωνία ανακωχής με τους Τούρκους, στη βάση της αποχώρησης του ελληνικού στρατού δυτικά Έβρου, μέσα σε 15 μέρες. Συμμαχικές δυνάμεις θα αναλάμβαναν να μεταβιβάσουν τις πολιτικές εξουσίες στις τουρκικές αρχές, μετά την εκκένωση της Ανατολικής Θράκης από τους κατοίκους της.
Στις 30 Σεπτεμβρίου, τηλεγράφημα του αναπληρωτή γενικού διοικητή Θράκης Κ. Γεραγά, προς τις πολιτικές, διοικητικές και στρατιωτικές αρχές, καθόριζε τις λεπτομέρειες της εξόδου: Ποιοι θα φύγουν ατμοπολοϊκώς και από ποιο λιμάνι, ποιοι σιδηροδρομικώς και από ποιο σταθμό, και ποιοι οδικώς με τα κάρα.
Από τα μεσάνυχτα της 1ης Οκτωβρίου του 1922, ο στρατός διατάχθηκε να αρχίσει αμέσως να αποχωρεί. Μαζί του και οι Έλληνες κάτοικοι της Ανατολικής Θράκης, από τη γραμμή της Τσατάλτζας ως τον Έβρο. Μέσα σε λίγες μέρες, οι Έλληνες κάτοικοί της εγκατέλειψαν την πατρίδα τους και σκόρπισαν σε όλη σχεδόν την Ελλάδα, με την πλειοψηφία στη Μακεδονία.
Στις 12 Νοεμβρίου του 1922, οι Έλληνες παρέδωσαν στους Συμμάχους κι εκείνοι, την ίδια μέρα, διαβίβασαν τη διοίκηση της Ανατολικής Θράκης στην Τουρκία.
***
Οι φωτογραφίες από το αρχείο του Θρακιώτη ερευνητή και συγγραφέα Δημήτρη Μαυρίδη.
Το κτίριο του Ρωσικού Προξενείου στα Μουδανιά, όπου συνήλθε η διάσκεψη.
Ο Ισμέτ Ινονού μαζί με τον κακό δαίμονα της διάσκεψης Γάλλο Φρανκλέν Μπουγιόν, προσωπικό φίλο του Κεμάλ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου