Χρήστος Γιανναράς: Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα-πρώτα σχόλια

 Spyros Koutroulis 1 ημ.  

Χρήστος Γιανναράς: Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα-πρώτα σχόλια

Ο Χρήστος Γιανναράς ακόμη και σήμερα γίνεται αιτία πολλών παρεξηγήσεων αφενός γιατί πολλοί από τους επικριτές του δεν γνωρίζουν επαρκώς το έργο του και αφετέρου οι φίλοι του που συνήθως το γνωρίζουν καλύτερα αρνούνται να διατυπώσουν γόνιμη κριτική.

Στο έργο του "Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα" θα επανέλθουμε αναλυτικότερα. Προλογικά μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η αναζήτηση μιας γνήσιας, αλώβητης ορθοδοξίας σκοντάφτει πάνω σε μια πραγματικότητα όπου οι στοχαστές του Βυζαντίου διαλέγονται διαρκώς με τον δυτικό κόσμο και όπως ο Δημήτριος Κυδώνης εισάγουν τον Θωμά Ακυινάτη ή και Πατριάρχες όπως ο Γεννάδιος Σχολαριος διακρίνονται στην μελέτη του Αριστοτέλη ενώ μεταγενέστεροι όπως ο Κύριλλος Λούκαρις θα συνδυάσουν την καλλιέργεια της παιδείας με τον διάλογο με τον δυτικό χριστιανισμό.

Ο Χρήστος Γιανναράς παρουσιάζει την καταδίκη της αστικής δημοκρατίας από τον Αθανάσιο Πάριο καθώς σε αυτή είναι "εγγενής ο αθεϊσμός"(σελ.181).

Περισσότερο προβληματική είναι η υπεράσπιση της οθωμανικής αυτοκρατορίας παρότι σε άλλα σημεία του ίδιου βιβλίου επισημαίνει τις εφιαλτικές πλευρές της. Όχι απλά την προβάλλει αλλά την θεωρεί ως την λύση στο εθνικό κράτος που προέκυψε από την ελληνική επανάσταση. Αφετηρία είναι η διαμάχη του Κοραή που με το έργο "Αδελφική διδασκαλία" απάντησε στο έργο του Αθανάσιου Πάριου " Πατρική διδασκαλία".

Γράφει ο Χρήστος Γιανναράς "στην καινούργια ορθολογική εκδοχή των δικαιωμάτων κάθε εθνότητας και στην εκκοσμικευμένη προοπτική του αστικού κράτους, ο Πάριος αντιτάσσει την εμμονή στην ιδέα της πολυεθνικής αυτοκρατορίας που στηρίζει την πολιτική της ενότητα σε πολιτισμική βάση"(σελ.181). Και συνεχίζει "αποδίδει (σημ. ο Αθανάσιος Πάριος) στην πρόνοια και αγάπη του Θεού το γεγονός ότι στην Ανατολή διαδέχθηκε τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία η μεγάλη και ισχυρή Οθωμανική, που μέσα στους κόλπους της "η αγία και ορθόδοξος πίστις διεφυλάχθη αλώβητος". Η Πατρική Διδασκαλία προέτρεπε ανοιχτά τους Έλληνες να υποτάσσονται αδιαμρτύρητα στην εξουσία των Οθωμανών και να κωφεύουν στις νεωτερικές φιλελεύθερες και επαναστατικές ιδέες"(σελ.181,182).

Ο Χ.Γιανναράς καταλήγει "πίσω από αυτή την αμηχανία και διαισθητική αντίδραση (σημ. του Αθανάσιου Πάριου και των Φαναριωτών), λανθάνει ένας ιστορικός ρεαλισμός, στους αντίποδες του ρομαντισμού των Διαφωτιστών. Το σχήμα της πολυεθνικής αυτοκρατορίας ήταν, πραγματικά, η μόνη δυνατότητα να διασωθεί η ελληνικότητα των διάσπαρτων και ανάμικτων με άλλες εθνοτητες ελληνικών πληθυσμών της οθωμανικής επικράτειας"(σελ.183). Για να μπορέσει μάλιστα να δικαιολογήσει περισσότερο την υποταγή στην οθωμανική αυτοκρατορία ισχυρίζεται ότι η αποδοχή της σημαίνει "την εμμονή στον ρεαλισμό του τρόπου, δηλαδή του πολιτισμού, όπως τον ενσάρκωσε η βυζαντινή καθολικότητα του Γένους(πέρα από φυλετικά όρια) των Ελληνορθοδόξων" έναντι της εξανάστασης "μιας φαντασιώδους εθνοφυλετικής ελληνικότητας"(σελ.185).

Πρόκειται για απόρριψη της ελληνικής επανάστασης του 1821 και της δημιουργίας ενός κράτους ως αφετηρία για την απελευθέρωση όλου του ελληνισμού. Η υπεράσπιση της πολυεθνικής οθωμανικής αυτοκρατορίας αποσιωπά τους εκτεταμένους εξισλαμισμούς όχι μόνο στα αρχικά στάδια αλλά σε όλη την περίοδο, τους αιματηρούς και βάρβαρους διωγμούς των χριστιανικών πληθυσμών που αποκορυφώθηκαν με την γενοκτονία των Αρμενίων και τον διωγμό εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων από την Μικρά Ασία πριν από το 1919, και την αποφασιστικότητα των Νεοτούρκων να φτιάξουν ένα εθνικώς καθαρό κράτος.

Καταδίκη της "αστικής δημοκρατίας" και υπεράσπιση της πολυεθνικής οθωμανικής αυτοκρατορίας όπου όλη η εξουσία βρισκόταν στον Σουλτάνο αποτελούν ένα ιδεολογικό μείγμα που όποιος επιδιώκει να ζει με αξιοπρέπεια σε μια ελεύθερη πατρίδα πρέπει να καταδικάζει απερίφραστα και χωρίς υποσημειώσεις. Βεβαία στην χώρα μας η θεωρητική ένδεια συνδυάζεται πολλές φορές με την καλλιέργεια διαφόρων αυταπατών, ώστε ο Γιανναράς καταδικάστηκε σε πολλές περιπτώσεις για τους λάθους λόγους ως "εθνικιστής" ενώ παραδόξως λατρεύτηκε από κάποιους αδιάλλακτους πατριώτες.

Η σχολή δικτατόρων- οι παραεκκλησιαστικές οργανώσεις-με αφορμή το βιβλίο του Χ.Γιανναρά: Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα (εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 2021)

Ο Χ.Γιανναράς συνεχίζει το έργο του με αναφορά στις παρεμβάσεις των Βαυαρών στον εκκλησιαστικό χώρο. Οι ενέργειες αυτές αποσκοπούσαν σε μια κρατικοποιημένη θρησκεία, μια εκκλησία ελεγχόμενη από το κράτος που δέν έχει όμως σχέση με το πρόγραμμα του Διαφωτισμού που πρεσβεύει την διάκριση, τον διαχωρισμό του κράτους από την εκκλησία και την ανεξιθρησκεία.

Ορθότατα ο Γιανναράς επικρίνει τις παραεκκλησιαστικές οργανώσεις. Η θητεία του σε αυτές ήταν μια τραυματική εμπειρία .Να προσθέσουμε ότι ήταν ένας ήδη χαρισματικός νέος που ήθελε να δραστηριοποιηθεί κοινωνικά και βρέθηκε εγκλωβισμένος σε μια ολοκληρωτική κοινωνία απόλυτου ελέγχου. Εδώ το άτομο αποθέτει την ζωή του σε διάφορες κοινωνικές ιεραρχίες που είναι διπλά θωρακισμένες με κοινωνική και ιερατική λάμψη ώστε να αναγκαστεί να παραιτηθεί πλήρως από την ευθύνη του εαυτού του. Κάτι παρεμφερές συνέβη στις μαρξιστικές-λενινιστικές οργανώσεις όπου το άτομο αποδίδει στον πολιτικό καθοδηγητή την ευθύνη του εαυτού του(και εκεί το πολιτικό λαμβάνει εσχατολογικά χαρακτηριστικά).

Οι τραυματικές εμπειρίες του Χ.Γιανναρά συμπληρώθηκαν από μια δεύτερη μεγαλύτερη απογοήτευση: τον εμπαιγμό του και την απόρριψη του διδακτορικού του από την Θεολογική Σχολή.

Γράφει ο Χ.Γιανναράς ότι ο ιδρυτής της "Ζωής" Σεραφείμ Παπακώστας χαρακτηρίζεται στα βιβλία του από "νομικό ηθικισμό, ατομοκεντρισμό, εμμονή στο πλέγμα ενοχή-εξαγορά-δικαίωση"(σελ.369). Στην πραγματικότητα στα πλαίσια των εκκλησιαστικών οργανώσεων το άτομο εξαφανίζεται πλήρως.

Ο Γιανναράς επισημαίνει την "απρόσμενη ανθοφορία" της θεολογίας την δεκαετία του 60. Αναφέρεται στην πραγματικότητα σε μικρές ομάδες που αποσπάστηκαν από την "Ζωή" και δημιούργησαν το περιοδικό Σύνορο ή έγιναν μοναχοί με σημαντικό πνευματικό έργο στις επόμενες όμως δεκαετίες όπως ο π.Β.Γοντικάκης. Η ανακάλυψη της πατερικής θεολογίας γίνεται κυρίως δια μέσου των βιβλίων των Ρώσων εμιγκρέδων όπως του Β.Λόσσκι, του Φλωροφόσκι και άλλων.

Η μεγάλη πλειοψηφία της εκκλησίας και των οργανώσεων ακολουθούν τον δικό τους δρόμο που καταλήγει στην στήριξη της απριλιανής δικτατορίας. Είναι χαρακτηριστικό, ο ιερέας των ανακτόρων, πανεπιστημιακός και στέλεχος της "Ζωής" Ιερώνυμος Κοτσώνης θα γίνει ο αρχιεπίσκοπος που θα στηρίξει την χούντα Παπαδόπουλου, ενώ ο εκδότης των πατερικών κειμένων, πανεπιστημιακός στο ΑΠΘ και αντίθετος των οργανώσεων "Ζωής" κλπ , Παναγιώτης Χρήστου θα γίνει υπουργός της δικτατορίας Ιωαννίδη. Η συνεργασία δεν θα σταματήσει στην μεταπολίτευση. Ο π.Ιωάννης Ρωμανίδης που θα επαινεθεί για το έργο του "Το προπατορικό αμάρτημα" θα πολιτευθεί με την ακροδεξιά "Εθνική Παράταξη". Η συμπεριφορά αυτή έβλαψε ιδιαίτερα την εκκλησία και την εικόνα της στην ελληνική κοινωνία.

Βεβαίως στο σχολείο του ολοκληρωτισμού, όπου η δημοκρατία θεωρείται αθειστική είναι εύλογο οι στρατιωτικοί του "ελληνοχριστιανισμού" να θεωρούνται τα "δικά τους παιδιά".

Ο Χ.Γιανναράς επαναλαμβάνει όπως και σε άλλα βιβλία του: "μέσα στα όρια της εκκλησιαστικής ορθοδοξίας ο Ελληνισμός ήταν τρόπος και όχι τόπος"(σελ.406). Η φράση αυτή επαναφέρει την συζήτηση για την ελληνικότητα που είχαν αναπτύξει ο Σεφέρης και ο Τσάτσος στον διάλογο για την ποίηση. Ποιός είναι ο "ελληνικός τρόπος" λοιπόν και ποιός τον ερμηνεύει κάθε φορά; Είναι σταθερός και αναλλοίωτος ή αλλάζει με το πέρασμα του χρόνου. Ακόμη και ο εκκλησιαστικός ελληνισμός του Σχολάριου, του Ευγένιου Βούλγαρη είναι ίδιος με αυτός των Κολλυβάδων. Θεωρώ την φράση λανθασμένη και τα ερωτήματα αυτά τα έχει απαντήσει ο Σεφέρης ήδη από την δεκαετία του ‘30 .

Ο Χ.Γιανναράς ερμηνεύει την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρώπη θεολογικά (ακριβώς γιατί θεωρεί ότι το ιερό καθορίζει δεσμευτικά τον πολιτισμό και το πολιτικό) και κατά συνέπεια ως νίκη των "ενωτικών" απέναντι στους "ανθενωτικούς "και απώλεια των "πραγματικών συνόρων της ελληνικής ύπαρξης, αυτοσυνειδησίας και ταυτότητας" παρότι διαβλέπει ότι μόνο αυτή "εγγυάται τα γεωγραφικά σύνορα του ελλαδικού κράτους"(σελ.489). Στην ζυγαριά του λοιπόν τα "πραγματικά σύνορα" δεν έχουν την σημασία των "πνευματικών συνόρων", πιθανόν να μην έχουν κάποια σημασία. Το ερώτημα είναι ότι κινδύνευσε ποτέ η ιδιοπροσωπία του ελληνισμού όλα αυτά τα χρόνια που είμαστε στην Ευρώπη; Η δική μου άποψη είναι ότι ποτέ, ούτε η γλώσσα, ούτε η εκκλησία απειλήθηκαν από την ένταξη μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ούτε βέβαια τέθηκε ποτέ ζήτημα στις διαπραγματεύσεις που προηγήθηκαν για την ενότητα καθολικών και ορθοδόξων. Κι αν γλώσσα και εκκλησία αντιμετώπισαν κάποια προβλήματα οφείλονται σε δικές μας πράξεις ή παραλείψεις. Αντίθετα τα σύνορα του ελληνικού κράτους κινδυνεύουν από ένα φιλόδοξο και αναθεωρητή γείτονα.

Όλες οι αντιδράσεις:

4242