Πως φτάσαμε στον Δεκέμβρη και στη Βάρκιζα; Από το αρχείο της Κομμουνιστικής Διεθνούς στη Μόσχα. Υλικά που εκδόθηκαν ως "1931-1944 φάκελος Ελλάς. Τα αρχεία των μυστικών σοβιετικών υπηρεσιών". Μετάφρ. Δ. Πατέλης, Π. Ματέρη. Εκδ. Α.Α. Λιβάνη, 1993 [εξαντλημένο] διαθέσιμο: https://vivlio2ebook.blogspot.com/2012/10/1931-1944.html Αντί προλόγου (Δ. Πατέλη). https://ilhs-org.net/gr/fakelos_ellas_1931-1944.htm 1931-1944. ΦΑΚΕΛΟΣ ΕΛΛΑΣ. ΤΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΩΝ ΜΥΣΤΙΚΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ
Όπως ανέφερε στο εισαγωγικό σημείωμα ο δημοσιογράφος Δημήτρης Κωνσταντακόπουλος, ο οποίος ανακάλυψε τα ντοκουμέντα, οι δυσκολίες που συναντά ο ερευνητής που επιθυμεί να προσεγγίσει τέτοιου είδους αρχεία στην τέως ΕΣΣΔείναι τεράστιες. Το αρχείο αυτό περιλαμβάνει αρκετά χειρόγραφα, αλλά και πολλά έγγραφα που τεχνικοί είτε διοικητικοί λόγοι δεν επέτρεψαν να φωτοτυπηθούν και χρειάστηκε να αντιγραφούν βιαστικά από τα πρωτότυπα με το χέρι... Σε αυτές τις περιπτώσεις η αυστηρή διακρίβωση του περιεχομένου των εγγράφων —απαραίτητη προϋπόθεση για την πιστή μετάφραση τους— απαιτούσε μιαν επίπονη και ιδιότυπη μαιευτική μέθοδο με τη βοήθεια των συμφραζομένων και την αντιπαραβολή με αμέσως ή εμμέσως συνδεόμενες με αυτό ιστορικές πηγές και πληροφορίες. Ανακύπτουν, λοιπόν, κατ' αρχήν ερωτήματα επιστημονικής (και όχι μόνο) δεοντολογίας. Σε ποιο βαθμό, δηλαδή, το διαθέσιμο αρχειακό υλικό είναι πλήρες και αξιόπιστο.
Η αυθεντικότητα, η ιστορική σημασία αλλά και η επικαιρότητα των ντοκουμέντων μας οδήγησαν μαζί με τον εκδότη στην απόφαση να προχωρήσουμε προς το παρόν στη δημοσίευση των εγγράφων που βρίσκονται στη διάθεση μας, ελπίζοντας —αν το επιτρέψουν οι συνθήκες— να δοθεί μια συνέχεια, ώστε να εκδοθούν αργότερα όλα τα υλικά του εν λόγω αρχείου.
Η δημοσίευση του υλικού αυτού του τόμου δε συνιστά μιαν ακόμα σκανδαλοθηρικού χαρακτήρα λαθροχειρία ιδιοτελών μικροκομματικών σκοπιμοτήτων, αλλά ούτε και εφήμερης, συγκυριακής σημασίας δημοσιογραφική αποκάλυψη που αποσκοπεί στον εντυπωσιασμό του αμβλυμένουπλέον από τον καταιγισμό πληροφόρησης αισθητήριου του αναγνωστικού κοινού, παρά το γεγονός ότι αποτελεί αυτό που στη δημοσιογραφική γλώσσα λέγεται «είδηση».
Πρόκειται για υλικά που προορίζονται κατ' εξοχήν για νηφάλια μελέτη και στοχασμό πάνω σε μία από τις πιο κρίσιμες, περίπλοκες και αμφιλεγόμενες περιόδους της ιστορίας της χώρας μας, η γνώση της οποίας εμποδίζεται διαρκώς μέχρι σήμερα από τις κυρίαρχες ιδεοληπτικού χαρακτήρα προσεγγίσεις της. Οι κατά καιρούς εργαλειακάεπιλεκτικές «ερμηνείες» της ιστορίας από διάφορους ιθύνοντες, δημιουργούν τελικά την εντύπωση ότι στη συνείδηση των πολιτών της η Ελλάδα προβάλλει ως χώρα με απρόβλεπτο παρελθόν...
Τα έγγραφα του αρχείου της Κομιντέρνφωτίζουν την ιστορία της περιόδου αυτής κάτω από ένα ιδιότυπο πρίσμα. Πρόκειται για ντοκουμέντα που αναφέρονται σε ένα ευρύτατο φάσμα πολιτικών, στρατιωτικών, κοινωνικών, οικονομικών κλπ. ζητημάτων. Από την άμεση καθημερινότητα (π.χ. την ανάγκη του φυλακισμένου ηγέτη του ΚΚΕ Ν. Ζαχαριάδη για τρόφιμα και ρουχισμό) μέχρι τις γεωπολιτικές στρατηγικές. Γι' αυτό και προσφέρονται για διαφόρων ειδών και επιπέδου αναγνώσεις·, από την άντληση πληροφορίας για τα γεγονότα (πρόσωπα, πράγματα, καταστάσεις) στα οποία ρητά αναφέρονται, μέχρι την ανασύσταση της ατμόσφαιρας της εποχής μέσα από το ύφος, τον τρόπο και το χαρακτήρα του λόγου τους, αλλά και των αποσιωπήσεων τους. Χρειάζεται λοιπόν να ενταχθούν οργανικά στο ιστορικό τους πλαίσιο για να καταταχθούν και για να φωτίσουν την ιστορική μας γνώση, εμπλουτίζοντας τη με κάποιες άγνωστες μέχρι τώρα πληροφορίες.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν δύο κυρίως ζητήματα που θίγονται σε μερικά έγγραφα.
Το πρώτο αφορά το «εθνικό» μας πρόβλημα: το Μακεδονικό. Ένα ζήτημα που αποτελούσε και τότε «μήλο της Έριδος» σ' αυτό τον κόμβο διαπλοκής μικρό- και μακρο-γεωπολιτικών και ιμπεριαλιστικών συμφερόντων, εμφύλιων, διεθνικών και διακρατικών συρράξεων που λέγεται Βαλκάνια. Μεταξύ των μαχόμενων τότε για την απελευθέρωση των χωρών τους αριστερών δυνάμεων Ελλάδας, Βουλγαρίας και Γιουγκοσλαβίας δημιουργούνται διαφορές και αντιθέσεις που συνδέονται με τον εκάστοτε τρόπο συσχέτισης εθνικών, εθνικιστικών και διεθνιστικών τάσεων στις στρατηγικές και τακτικές που υιοθετούσαν. Γεγονός αδιαμφισβήτητο, που επιβεβαιώνεται και από το αρχείο Δημητρώφ, είναι η ανυποχώρητη στάση της τότε ηγεσίας του ΚΚΕ και του ΕΑΜ/ ΕΛΑΣέναντι των ξένων συντρόφων τους. Επικαλούμενοι τις σημαντικές εθνολογικές αλλαγές που επέφερε στη σύνθεση του πληθυσμού της ελληνικής Μακεδονίας η ανταλλαγή πληθυσμών που πραγματοποιήθηκε μετά τη συνθήκη της Λοζάνης στο διάστημα του Μεσοπολέμου, προασπίζονται σθεναρά την εθνική ενότητα που επαγγέλλονται και ως ένα βαθμό έχουν επιτύχει, χωρίς να διστάζουν, όταν χρειάζεται, να χρησιμοποιήσουν και ένοπλη βία.
Εκείνο όμως που συνήθως διαφεύγει (ιδιαίτερα στις μέρες μας) είναι η συνδεόμενη με αυτή τη μεταφυσική προσήλωση στη στρατηγική της «εθνικής ενότητας» αδικαιολόγητη υποχωρητικότητα και η διαρκής διολίσθηση στις έντεχνα κλιμακούμενες από τους κατ' εξοχήν φορείς της «εθνικοφροσύνης» και τους ξένους προστάτες τους παγίδες, μέχρι την ολοσχερή συντριβή του μεγάλου κινήματος της Αριστεράς. Και σ' αυτό το θέμα έχουν πολλά να μας προσφέρουν τα ντοκουμέντα του αρχείου της ΚΑ.
Το δεύτερο ζήτημα συνδέεται με την εκπληκτική δραστηριότητα των μυστικών υπηρεσιών της ΕΣΣΔ κατά τον πόλεμο, που θα διαπιστώσει ο αναγνώστης στα έγγραφα 24, 30 και 39'. Το έγγραφο 24, ένα τηλεγράφημα του πρωθυπουργού της κυβέρνησης του Καΐρου Τσουδερού προς τον Κανελλόπουλο, είναι ενδεικτικό τόσο για τη δουλοπρεπή στάση της εν λόγω κυβέρνησης έναντι του... προϊσταμένου της Βρετανού Υπουργού Εξωτερικών Ίντεν, όσο και για τις βλέψεις της μετά την απελευθέρωση.
Το έγγραφο 30 φανερώνει ότι οι σοβιετικές Αρχές γνώριζαν το περιεχόμενο των συνομιλιών του Βρετανού πρεσβευτή στην ελληνική Κυβέρνηση του Καΐρου Λίπερ(13-14 Μαΐου 1944). Γνώριζαν δηλαδή με ακρίβεια το σενάριο, το σκηνικό και τη μεθόδευση, από τους Βρετανούς και τα φερέφωνα τους, της σταδιακής εξόντωσης του κινήματος του ΕΑΜαρκετά πριν από την υπογραφή της Συμφωνίας του Λιβάνου!
Στο έγγραφο 39 (Αναφορά Φίτιν προς Δημητρώφ από 27-9-44) απαριθμούνται με εκπληκτική ακρίβεια οι κινήσεις στις οποίες θα αρχίσουν να προβαίνουν οι Βρετανοί και οι Έλληνες εγκάθετοί τους για την επιβολή μιας δεύτερης κατοχής στην Ελλάδα, για τη διάλυση τον ΕΑΜ με τη βοήθεια των «Ταγμάτων Ασφαλείας» που δημιούργησαν οι Γερμανοί κατακτητές!
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι στις κρίσιμες καμπές τον αγώνα της Αντίστασης και στις παραμονές τον Εμφυλίου, οι σοβιετικές Αρχές γνώριζαν καλά τα επόμενα βήματα των αντιπάλων του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, ενώ είναι αμφίβολο το αν και κατά πόσο ενημέρωναν για αυτά τους Έλληνες συντρόφους τους.
Το ερώτημα που ανακύπτει εδώ δεν αφορά και τόσο την αποτίμηση-αξιολόγηση της συμπεριφοράς των ηγετών της τότε ΕΣΣΔ και της Ελληνικής Αριστεράς ούτε και τον επιμερισμό των ευθυνών για τις μετέπειτα τραγικές εξελίξεις (χωρίς να υποτιμάται η υποκειμενική και ηθική πλευρά των ενεργειών). Αν περιοριστούμε σε αυτή την πλευρά, μάλλον θα παραμείνουμε εκ των πραγμάτων προσκολλημένοι σε μια στατική και τελεολογική αντιμετώπιση των γεγονότων. Εκείνο που χρειάζεται είναι η αναζήτηση εκείνων των βαθύτερων και κάθε άλλο παρά προφανών αιτίων, εκείνων των «μηχανισμών» που οδήγησαν αυτή τη δυναμική διαδικασία διαπλοκής διεθνών και εθνικών συσχετισμών δυνάμεων, μέσα από ένα ολόκληρο φάσμα δυνατοτήτων, στη γνωστή της έκβαση. Η γνώση που θα αποκομίσουμε κατ' αυτό τον τρόπο θα μας βοηθήσει να προσεγγίσουμε διαφορετικά το πιο πρόσφατο παρελθόν, το παρόν, αλλά και το μέλλον, αν φυσικά μας ενδιαφέρει κάτι παραπάνω από το ρόλο του απλού θεατή της ιστορίας.
Δημήτρης Σ. Πατέλης
9 Μαρτίου 1993
Η ταξινόμηση και η αρίθμηση των εγγράφων έγινε με χρονολογική σειρά. (Σ.Τ.Μ.)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου