Τα
πάντα δεν είναι ερμηνείες. Υπάρχουν, όντως, αλήθειες
Μια
σύντομη θεώρηση του έργου του φιλοσόφου Αλέν Μπαντιού
Του
ΔΗΜΗΤΡΗ ΒΕΡΓΕΤΗ
Ο Αλέν Μπαντιού δεν είναι μόνο μια κορυφαία φυσιογνωμία της
σύγχρονης φιλοσοφικής σκέψης. Πολύπλευρη προσωπικότητα, έχει συνδέσει το όνομά
του με το στοχασμό πάνω στη φύση των μαθηματικών, τον ανατρεπτικό
επαναπροσδιορισμό της πολιτικής ανάλυσης και της στρατευμένης πολιτικής δράσης,
ενώ παράλληλα έχει συγγράψει θεατρικά έργα και μυθιστορήματα.
Η φιλοσοφική συνιστώσα του έργου του αποτελεί περίοπτο
αντικείμενο μελέτης και συνεδριακών εκδηλώσεων στα πανεπιστήμια της Β.
Αμερικής, αφού είχε καταγραφεί στη Γηραιά Ήπειρο ως μείζων φιλοσοφική
επανάσταση ήδη από τη δεκαετία του '90. Οι πολιτικές του θέσεις έχουν επιβληθεί
με την πρωτοτυπία τους ως σημείο αναφοράς των σύγχρονων μαρξιστικών αναζητήσεων
και των πολιτικών κινημάτων της Λατινικής Αμερικής, που αποδείχθηκαν ευαίσθητοι
δέκτες τους. Το άστρο αυτής της φωτεινής σκέψης, που διακρίνεται για τη βαθιά
προσήλωσή της στον ορθολογισμό, άρχισε να μεσουρανεί με την έκδοση ενός
βιβλίου, που δικαίως θεωρήθηκε σταθμός στην ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας.
Στο επιβλητικό και κλασικό πλέον έργο του «Είναι και Συμβάν» 1, που κυκλοφόρησε το 1988, ο Μπαντιού επαναπροσεγγίζει από μια ανέκδοτη οπτική γωνία το ιδρυτικό ερώτημα της φιλοσοφίας, όπως αυτό διατυπώθηκε στις απαρχές του από την αρχαιοελληνική σκέψη ως ερώτημα του Είναι. Θα πρέπει να ανατρέξουμε ώς το μνημειώδες «Είναι και Χρόνος» του Χάιντεγκερ για να συναντήσουμε μια τόσο ριζοσπαστική και πολύπλευρη ανάπλαση του συνολικού τοπίου της φιλοσοφίας. Η βασική του θέση αποσπά από τη φιλοσοφία το αντικείμενο γύρω από το οποίο αυτή οικοδομήθηκε ως μεταφυσική και αναγορεύει σε θεματοφύλακα του οντολογικού ερωτήματος τα μαθηματικά. Με αυτόν τον τρόπο απελευθερώνει τη φιλοσοφία από την κλασική μεταφυσική και την ατέρμονη αποδόμησή της, ενώ παράλληλα οροθετεί εκ νέου το πεδίο της πλαισιώνοντάς το από τέσσερις συνθήκες.
Ο Μπαντιού αποδεικνύει ότι η φιλοσοφία αδυνατεί να στοιχειοθετηθεί ως αυτόνομη δραστηριότητα. Περιβάλλεται από τέσσερα ετερογενή πεδία που λειτουργούν ως διαπλαστικοί όροι της δραστηριότητάς της: την επιστήμη, την τέχνη, τον έρωτα και την πολιτική. Η ίδια η φιλοσοφία δεν παράγει αλήθειες. Τις εισάγει από εκεί όπου πρωτογενώς παράγονται. Για την ακρίβεια, η φιλοσοφία εντοπίζει και ταυτοποιεί τις αλήθειες που παράγονται στα τέσσερα προσκείμενα πεδία της, στεγάζει την πολλαπλότητά τους και χαρτογραφεί το ιστορικό καθεστώς της συνύπαρξής τους.
Είναι ένας λόγος που διατυπώνει και διαφυλάσσει την αρχή ότι «υπάρχουν» όντως αλήθειες. Γίνεται αντιληπτό ότι η προβληματική του Μπαντιού κινείται αντίρροπα προς το παλιρροϊκό κύμα της μετανεοτερικότητας, όπου συγχωνεύονται σ' ένα αδιαφοροποίητο μάγμα ο πολιτισμικός σχετικισμός, ο ιστορικισμός, ο σκεπτικισμός και η αγγλοσαξονική σοφιστική των γλωσσικών παιγνίων. Διόλου τυχαία, λοιπόν, η έκδοση του εν λόγω βιβλίου καταγράφηκε, από μαθητές και αντιπάλους, ως γεωλογική ρήξη με το πορώδες υπέδαφος της μετανεοτερικής σκέψης. Τα πάντα δεν είναι απόψεις, ερμηνείες επί ερμηνειών και σχόλια επί σχολίων. Ειδικότερα, υπάρχουν όντως αλήθειες και ως τέτοιες αντιστέκονται στον ερμηνευτικό συρρικνωτισμό.
Για τον Μπαντιού εκτός από αλήθειες υπάρχουν και συμβάντα. Γι' αυτόν το λόγο άλλωστε έχει καθιερωθεί ως ο κατ' εξοχήν στοχαστής του συμβάντος. Έχοντας προτείνει την πιο λεπτά επεξεργασμένη άρθρωση αυτής της έννοιας, την αντιδιαστέλλει με ριζικό τρόπο από την εμπειρική διάσταση του γεγονότος. Το γεγονός είναι άμεσα πιστοποιήσιμο. Η αναγνώρισή του δεν αποτελεί εστία θεωρητικών και πολιτικών αντιδικιών. Εμφανίζεται ως οικείο στοιχείο της εμπεδωμένης πραγματικότητας. Το συμβάν, αντίθετα, εμφανίζεται σε σημεία ρήξης της πραγματικότητας ή των παγιωμένων απόψεων, όπως μας υπενθυμίζουν χαρακτηριστικά κοινωνικές και επιστημονικές επαναστάσεις. Το καθεστώς συμβάντος ενός ιστορικού επεισοδίου, μιας επιστημονικής θεωρίας, μιας ερωτικής συνάντησης ή ενός καλλιτεχνικού κινήματος δεν είναι αυτονόητο. Απαιτούνται πρωτότυπα κριτήρια για την ταυτοποίησή του. Η πιστοποίησή του συνάπτεται με μορφές «πολιτικής» παρέμβασης και ονοματοδοσίας της ιδιαιτερότητάς του. Για τον Μπαντιού η αυθεντική πολιτική θεμελιώνεται στη ρηξιγενή εισβολή του συμβάντος πάνω στην ιστορική σκηνή και στην πιστή, διαχρονική κατάφασή του από ένα υποκείμενο που διαμορφώνεται μέσα στη σφαίρα των συνεπειών του.
1. Μια περιεκτική σκιαγράφηση της προβληματικής του περιέχεται σε ένα βιβλίο που αποτελεί τομή στην εξέλιξη της πολιτικής σκέψης του και το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη, επί τη ευκαιρία της άφιξής του στην Ελλάδα, με τίτλο «Η πολιτική και η λογική του συμβάντος», σε μετάφραση Τ. Μπέτζελου και Δ. Βεργέτη, και ένα επίμετρο του Δ. Βεργέτη.
* Ο Δ. Βεργέτης είναι ψυχαναλυτής και διευθυντής του περιοδικού «αληthεια».
Στο επιβλητικό και κλασικό πλέον έργο του «Είναι και Συμβάν» 1, που κυκλοφόρησε το 1988, ο Μπαντιού επαναπροσεγγίζει από μια ανέκδοτη οπτική γωνία το ιδρυτικό ερώτημα της φιλοσοφίας, όπως αυτό διατυπώθηκε στις απαρχές του από την αρχαιοελληνική σκέψη ως ερώτημα του Είναι. Θα πρέπει να ανατρέξουμε ώς το μνημειώδες «Είναι και Χρόνος» του Χάιντεγκερ για να συναντήσουμε μια τόσο ριζοσπαστική και πολύπλευρη ανάπλαση του συνολικού τοπίου της φιλοσοφίας. Η βασική του θέση αποσπά από τη φιλοσοφία το αντικείμενο γύρω από το οποίο αυτή οικοδομήθηκε ως μεταφυσική και αναγορεύει σε θεματοφύλακα του οντολογικού ερωτήματος τα μαθηματικά. Με αυτόν τον τρόπο απελευθερώνει τη φιλοσοφία από την κλασική μεταφυσική και την ατέρμονη αποδόμησή της, ενώ παράλληλα οροθετεί εκ νέου το πεδίο της πλαισιώνοντάς το από τέσσερις συνθήκες.
Ο Μπαντιού αποδεικνύει ότι η φιλοσοφία αδυνατεί να στοιχειοθετηθεί ως αυτόνομη δραστηριότητα. Περιβάλλεται από τέσσερα ετερογενή πεδία που λειτουργούν ως διαπλαστικοί όροι της δραστηριότητάς της: την επιστήμη, την τέχνη, τον έρωτα και την πολιτική. Η ίδια η φιλοσοφία δεν παράγει αλήθειες. Τις εισάγει από εκεί όπου πρωτογενώς παράγονται. Για την ακρίβεια, η φιλοσοφία εντοπίζει και ταυτοποιεί τις αλήθειες που παράγονται στα τέσσερα προσκείμενα πεδία της, στεγάζει την πολλαπλότητά τους και χαρτογραφεί το ιστορικό καθεστώς της συνύπαρξής τους.
Είναι ένας λόγος που διατυπώνει και διαφυλάσσει την αρχή ότι «υπάρχουν» όντως αλήθειες. Γίνεται αντιληπτό ότι η προβληματική του Μπαντιού κινείται αντίρροπα προς το παλιρροϊκό κύμα της μετανεοτερικότητας, όπου συγχωνεύονται σ' ένα αδιαφοροποίητο μάγμα ο πολιτισμικός σχετικισμός, ο ιστορικισμός, ο σκεπτικισμός και η αγγλοσαξονική σοφιστική των γλωσσικών παιγνίων. Διόλου τυχαία, λοιπόν, η έκδοση του εν λόγω βιβλίου καταγράφηκε, από μαθητές και αντιπάλους, ως γεωλογική ρήξη με το πορώδες υπέδαφος της μετανεοτερικής σκέψης. Τα πάντα δεν είναι απόψεις, ερμηνείες επί ερμηνειών και σχόλια επί σχολίων. Ειδικότερα, υπάρχουν όντως αλήθειες και ως τέτοιες αντιστέκονται στον ερμηνευτικό συρρικνωτισμό.
Για τον Μπαντιού εκτός από αλήθειες υπάρχουν και συμβάντα. Γι' αυτόν το λόγο άλλωστε έχει καθιερωθεί ως ο κατ' εξοχήν στοχαστής του συμβάντος. Έχοντας προτείνει την πιο λεπτά επεξεργασμένη άρθρωση αυτής της έννοιας, την αντιδιαστέλλει με ριζικό τρόπο από την εμπειρική διάσταση του γεγονότος. Το γεγονός είναι άμεσα πιστοποιήσιμο. Η αναγνώρισή του δεν αποτελεί εστία θεωρητικών και πολιτικών αντιδικιών. Εμφανίζεται ως οικείο στοιχείο της εμπεδωμένης πραγματικότητας. Το συμβάν, αντίθετα, εμφανίζεται σε σημεία ρήξης της πραγματικότητας ή των παγιωμένων απόψεων, όπως μας υπενθυμίζουν χαρακτηριστικά κοινωνικές και επιστημονικές επαναστάσεις. Το καθεστώς συμβάντος ενός ιστορικού επεισοδίου, μιας επιστημονικής θεωρίας, μιας ερωτικής συνάντησης ή ενός καλλιτεχνικού κινήματος δεν είναι αυτονόητο. Απαιτούνται πρωτότυπα κριτήρια για την ταυτοποίησή του. Η πιστοποίησή του συνάπτεται με μορφές «πολιτικής» παρέμβασης και ονοματοδοσίας της ιδιαιτερότητάς του. Για τον Μπαντιού η αυθεντική πολιτική θεμελιώνεται στη ρηξιγενή εισβολή του συμβάντος πάνω στην ιστορική σκηνή και στην πιστή, διαχρονική κατάφασή του από ένα υποκείμενο που διαμορφώνεται μέσα στη σφαίρα των συνεπειών του.
1. Μια περιεκτική σκιαγράφηση της προβληματικής του περιέχεται σε ένα βιβλίο που αποτελεί τομή στην εξέλιξη της πολιτικής σκέψης του και το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη, επί τη ευκαιρία της άφιξής του στην Ελλάδα, με τίτλο «Η πολιτική και η λογική του συμβάντος», σε μετάφραση Τ. Μπέτζελου και Δ. Βεργέτη, και ένα επίμετρο του Δ. Βεργέτη.
* Ο Δ. Βεργέτης είναι ψυχαναλυτής και διευθυντής του περιοδικού «αληthεια».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου