Ι. Δυο σοφούς ανθρώπους έχω σήμερα συμπαραστάτες μου καθώς αναζητώ να κατανοήσω τη στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία και τα αίτιά της: το Μιχάλη Καραγάτση και τον Μπέρναρντ Λόνεργκαν -Bernard Lonergan. Οι πνευματικές αυτές φυσιογνωμίες μπορούν να βοηθήσουν για να καταλάβουμε το ψυχονοητικό υπόβαθρο και τις συνθήκες υπό τις οποίες γεννιούνται τέτοιες τραγωδίες, με χιλιάδες νεκρούς εκατέρωθεν και εκατομμύρια προσφύγων, αλλά και τις συνθήκες υπό τις οποίες είναι εφικτή η αποτροπή και η υπέρβασή τους. Απαιτούν για την κατανόηση των γεγονότων την κατανόηση των ανθρώπων που εμπλέκονται σ' αυτά. Απαιτούν να γνωρίσει και να κατανοήσει κανείς τον εχθρό του σε βάθος, όπως ακριβώς τον ίδιο του τον εαυτό [περιοριζόμαστε εδώ στους δύο αυτούς παράγοντες χωρίς να εξετάζουμε το Σύστημα, μέσα στο οποίο αυτοί λειτουργούν και την οικονομική σημασία του πολέμου]. Απαιτούν να γνωρίσει τις ανάγκες και τους φόβους του, τις επιδιώξεις και τις επιθυμίες του, την ιστορία και τις αξίες του, την υλική και ηθική βάση υπό την οποία ενεργεί.
Αξιώνουν, με άλλα λόγια, να πλατύνει κανείς την αντίληψή του και ν' ανοίξει το είναι του στον κόσμο της ετερότητας, ν' αφήσει πίσω του τις προκαταλήψεις και να υπερβεί τις ψυχοδιανοητικές συνθήκες που συνεχίζουν να διαιρούν το ανθρώπινο γένος. Αξιώνουν να προσεγγίσουμε τη ''διαφορά'' και τη διαφορετικότητα που συγκροτεί την ταυτότητα ανθρώπων και λαών. Να μετατρέψουμε την ταυτότητα των λαών σε πολιτισμικό αγαθό και τη διαφορά σε δημιουργική δύναμη για την ευημερία των ανθρώπων. Αξιώνουν, παράλληλα, να βρούμε και ν' αναδείξουμε το ''κοινό'' που υπάρχει ανάμεσά σε λαούς κι ανθρώπους- γιατί αυτό είναι που μας κάνει ανθρώπους και συγκροτεί την ανθρωπότητα.
Το μέλλον ενός εκάστου από μας πάνω στη γη δεν είναι πλέον ανεξάρτητο από το μέλλον της ανθρωπότητας, δεν είναι ανεξάρτητο από το μέλλον του ''εχθρού'' μας, της ετερότητας, του οικουμενικού ανθρώπου, καθώς σήμερα (με την πλανητική διασύνδεση των τεχνικοεπιστημονικών συστημάτων και των εθνικών οικονομιών στο πλαίσιο της παγκόσμιας αγοράς), όλοι αλληλεξαρτιόμαστε. Συνεπώς, με τον ίδιο τρόπο που αναλύουμε και διερευνούμε τον εαυτό μας [ως οντότητα ατομική, εθνική και πλανητική], με τον ίδιο τρόπο είμαστε αναγκασμένοι να μελετούμε και την ετερότητα ή τον ''εχθρό'' μας και να ερευνούμε τα αίτια των πράξεών του.
Ας φανταστούμε προς στιγμήν την παγκόσμια ιστορία σαν το μεγάλο βιβλίο ενός μυθιστορήματος του οποίου ο συγγραφέας προσπαθεί ώστε οι ήρωές του- όλοι εμείς- να αναδείξουν τον εαυτό τους και να επιβιώσουν αξιοπρεπώς. Για να πετύχει ο συγγραφέας κάτι τέτοιο έχει ανάγκη από γνώση όχι μόνο του εαυτού του-όχι μόνο αυτογνωσία- αλλά και από ικανότητες να κατανοεί διαφορετικά πρόσωπα (πραγματικά ή φανταστικά), δηλ. ικανότητες να κατανοεί την ετερότητα: αυτόν που στέκεται αντίκρυ του, φίλο ή εχθρό- σε κλίμακα πλανητική. Χρειάζεται δηλαδή να καταστήσει μια ενότητα αυτογνωσία και ετερογνωσία.
Μια τέτοιου είδους πνευματική καλλιέργεια θεωρεί ο Μιχάλης Καραγάτσης πως απαιτείται προκειμένου να εξελιχθεί κάποιος σε άξιο συγγραφέα. Γράφει σχετικά: ''Η δημιουργία ζωντανών ανθρώπων είναι δυσκολότατη επιχείρηση, κι αποτελεί τη λυδία λίθο της αξίας του μυθιστοριογράφου. Για να προχωρήσεις στο πλάσιμο νέων ανθρώπων, σημαίνει πως πρέπει όχι μόνο να έχεις γνωρίσει τον εαυτό σου, αλλά η κατανόηση του πλησίον σου να έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο, ώστε να δύνασαι να υποκαταστήσεις τον ίδιο τον εαυτό σου μέσα στην ψυχή του. Ή καλλίτερα, να μεταφυτέψεις όλη την ψυχική και σωματική υπόσταση του κοντινού σου μέσα στο είναι σου. Να πάψεις να είσαι ''σύ'' και να είσαι ''αυτός'', και κάτι παραπάνω: Ν΄ αποδώσεις με την πέννα στο χαρτί το κρυφό δράμα, τα πάθη, τους καημούς, τη νοοτροπία, το χαρακτήρα του ''άλλου''. Σε κάθε μυθιστόρημα, αυτός ο ''άλλος'' δεν είναι μόνο ένας, αλλά πολλοί, και όλοι τους βασικά διαφορετικοί, που συγκρούονται, παλεύουν, μοχθούν, καθένας με την απόλυτη προσωπικότητά του, προς έναν ανώτερο σκοπό'' [Μ. Καραγάτσης: Πώς γράφεται ένα μυθιστόρημα, έκδοση εφ. ΝΕΑ, 2018, σσ.22-23]. Η πραγμάτωση από κάθε συγγραφέα αυτών των υψηλών στόχων βρίσκουμε πώς είναι το κλειδί για την καλλιέργεια του πνεύματος της ειρήνης και της κατανόησης σε επίπεδο ατομικό, κοινωνικό και πλανητικό. Αν, όλοι οι άνθρωποι της γης γίνονταν συγγραφείς με τον τρόπο που υποδεικνύει ο Καραγάτσης, και αν όλοι αίρονταν στο επίπεδο των παραινέσεών του, τότε θα συναντούσαμε αναπόφευκτα στο δρόμο μας τον ''οικουμενικό'' άνθρωπο: θα είχαμε ετοιμάσει το κοινό τραπέζι για να καθίσουν και να χαρούν όλοι μαζί -''εχθροί και φίλοι'' - το δώρο της ζωής. Φυσικά, την αξίωση αυτή που ο Καραγάτσης θέτει για τους συγγραφείς τη θεωρούμε θεμελιώδες προαπαιτούμενο και για τις ηγεσίες που αποφασίζουν για το μέλλον εθνών και λαών, και την τύχη όλης της ανθρωπότητας.
Η τέχνη και η λογοτεχνία μας έχουν κάνει μεγάλα βήματα στην κατεύθυνση που θέτει ο Καραγάτσης (ικανότητα ενσυναίσθησης θα το λέγαν κάποιοι). Δεν μπορώ να πω όμως το ίδιο για την πολιτική φιλοσοφία του καιρού μας που σιωπά ενώ οι καθολικές έννοιες συντρίβονται σήμερα κάτω από τους οικονομικούς και γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς. Γι' αυτό θεωρώ σημαντική τη συνεισφορά που μπορεί να έχει στην ανάδειξη του οικουμενικού ανθρώπου μέσα μας, ο λόγος ενός σπουδαίου καναδού φιλοσόφου, θεολόγου και οικονομολόγου που πρόσφατα ανακάλυψα. Πρόκειται για τον Μπέρναρντ Λόνεργκαν-Bernard Lonergan (1904-1984), για τη φιλοσοφία του οποίου διαβάζουμε στο διαδίκτυο τα εξής [εδώ]: ''Όταν προσπαθούμε να συμβιβάσουμε αντίθετες ηθικές απόψεις, συνήθως επικαλούμαστε κοινές ηθικές αρχές. Ωστόσο, αρκετά συχνά οι ίδιες οι αρχές αντιτίθενται. Στη συνέχεια, μπορούμε να προσπαθήσουμε να συμβιβάσουμε τις αντίθετες αρχές διευκρινίζοντας πώς φτάσαμε σε αυτές. Αλλά δεδομένου ότι οι περισσότερες από τις αρχές μας είναι πολιτιστικές κληρονομιές, οι συζητήσεις σταματούν με έναν ανεκτικό αμοιβαίο σεβασμό, ακόμη και όταν παραμένουμε πεπεισμένοι ότι το άλλο άτομο κάνει λάθος. Αυτό που χρειάζεται είναι μια μέθοδος ηθικής που μπορεί να αποκαλύψει τις πηγές του λάθους... Το έργο του Bernard Lonergan μπορεί να καθοδηγήσει αυτήν την έρευνα''. Χαρακτηριστική του συνεισφορά προς την κατεύθυνση αυτή είναι το Insight: Μια σπουδή της ανθρώπινης κατανόησης (A study of human understanding).
ΙΙ. Γιατί έγινε ο πόλεμος στην Ουκρανία; Γιατί δεν αποφεύχθηκε; Αν οι αξιώσεις των δύο πνευματικών ανθρώπων που προαναφέραμε είχαν κατανοηθεί και τηρηθεί από τους εμπλεκόμενους στον πόλεμο, τότε ο αυτός δεν θα είχε καν ξεσπάσει και τα ζητήματα θα είχαν διευθετηθεί ειρηνικά. Η Δύση όμως, και ιδιαίτερα η τριμερής συμμαχία ΗΠΑ, Αγγλίας και Αυστραλίας, δεν στήριξε την αποφυγή του πολέμου, αντίθετα τροφοδότησε την έχθρα μεταξύ των εμπλεκομένων και, εμπαίζοντας μάλιστα την ηγεσία της ΕΕ, προτίμησε να υψωθεί ξανά το τείχος του Ψυχρού Πολέμου [ένα νέο σιδηρούν παραπέταμα] μέσα στην Ευρώπη. Η Ε.Ε απεδείχθη πολιτικά-εγκεφαλικά νεκρή και από κέντρο αποφάσεων έγινε όργανο του ΝΑΤΟ. Χωρίς αντίσταση υιοθέτησε τη διαίρεση του κόσμου και προδίδοντας τις αξίες της από μόνη της, επέβαλε στις κοινωνίες της τη λογοκρισία και την προπαγάνδα που θίγουν την αξιοπρέπεια και τη νοημοσύνη μας.
Ευτυχώς κάποιοι δημοσιογράφοι, πολιτικοί αναλυτές ή καθηγητές της γεωστρατηγικής και του δικαίου, που μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού, μπόρεσαν να αντέξουν την πίεση στον ενδοτισμό και να παραμείνουν ακέραιοι στην αλήθεια της είδησης και την ανάλυση των γεγονότων. Οι άνθρωποι αυτοί μας θύμισαν πως ήταν ο ίδιος ο Χένρι Κίσινγκερ [To settle the Ukraine crisis] αλλά και ο Τζωρτζ Κέναν, ο αρχιτέκτονας του Ψυχρού πολέμου [Μάζης1], που φωνάζουν εδώ και χρόνια ότι η επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς θα οδηγήσει σε παγκόσμιο πόλεμο. Στα πρόθυρα ενός τέτοιου πολέμου είχε οδηγηθεί η ανθρωπότητα το 1963, εξ αιτίας των πυρηνικών κεφαλών που είχε εγκαταστήσει η Σοβιετική 'Ενωση στην Κούβα (για να αποτρέψει τις διεκδικήσεις των ΗΠΑ), ενώ αντίστοιχες πυρηνικές κεφαλές είχαν εγκαταστήσει οι ΗΠΑ και στη βόρεια Τουρκία (στο μαλακό υπογάστριο της ΕΣΣΔ). Ευτυχώς η εχέφρων τότε στάση των ηγεσιών ΗΠΑ και ΕΣΣΔ -Κέννεντι και Χρουτσώφ- απέτρεψαν τον παγκόσμιο πόλεμο, ενώ παράλληλα προχώρησαν στην υπογραφή συνθηκών για τη μείωση των εξοπλισμών και τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων.
Αντίστοιχες προς εκείνες ηγεσίες δύσκολα σήμερα τις συναντάμε, αλλά κι εκείνες σπάνια τις επικαλούμαστε στο δημόσιο διάλογο, καθώς η εποχή μας κυριαρχείται όλο και περισσότερο από το δόγμα της ισχύος και λιγότερο από δεσμεύσεις ηθικές: από προσήλωση στις αρχές της αλήθειας, της συνέπειας και του δικαίου. Οι αρχές αυτές καταπατούνται διαρκώς από τους ισχυρούς του πλανήτη ενώ κυρώσεις εναντίον τους σπάνια επιβάλλονται [η περίπτωση της κατεχόμενης Κύπρου είναι χαρακτηριστική]. Η αλά-καρτ εφαρμογή των αρχών του διεθνούς δικαίου είναι εξοργιστική αφού έχει γίνει επιλεκτική, ανατρέποντας τον κανόνα της ισοτιμίας και της αμοιβαιότητας, ενώ η ενσυναίσθηση ή υπερευαισθησία των δυτικών ηγεσιών έχει εργαλειοποιηθεί και μετατραπεί σε ωμή υποκρισία. Και έχουμε καταγγελία αυτής της μεταβολής. Την Πέμπτη (3/3/22), ο γερουσιαστής Μπέρνι Σάντερς υποστήριξε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες συμπεριφέρονται υποκριτικά μη αποδεχόμενες την ανάγκη της Ρωσίας να ελέγξει την επέκταση του Οργανισμού Βορειοατλαντικής Συνθήκης (ΝΑΤΟ) προς τα σύνορά της [defenddemocracy]. Κάνουμε πως ξεχνάμε, συνέχισε ο Σάντερς, ότι «Τα τελευταία 200 χρόνια, η αμερικανική εξωτερική πολιτική λειτουργούσε σύμφωνα με το Δόγμα Μονρόε , το οποίο έδωσε στη χώρα το δικαίωμα να παρεμβαίνει σε οποιοδήποτε έθνος θα μπορούσε να απειλήσει τα υποτιθέμενα συμφέροντά της» [“For the last 200 years, the American foreign policy operated under the Monroe Doctrine, which gave the country the right to intervene in any nation that might threaten its alleged interests,” Δόγμα Μονρόε]. Πέρα από τον Μπέρνι Σαντερς, ο καθηγητής επίσης Τζον Μιρσχάιμερ-John Mearsheimer στη διάλεξή του για την εισβολή στην Ουκρανία παρατηρεί: ''Η επέκταση του ΝΑΤΟ αποτελεί υπαρξιακή απειλή για τη Ρωσία. Ωστόσο οι Αμερικανοί - πολλοί Αμερικανοί και η πολιτική ελίτ αυτής της χώρας- αρνούνται να το πιστέψουν. Αντ' αυτού, κατασκεύασαν το αφήγημα ότι δεν είναι η αμερικανική πολιτική- η επέκταση του ΝΑΤΟ- η αιτία των γεγονότων, αλλά αντίθετα ο Βλαντιμίρ Πούτιν'' [Video1 (13.50+)].
Και βέβαια ο Πούτιν δεν είναι αναμάρτητος, ούτε χωρίς ευθύνες. Δεν είναι όμως συνετή πολιτική η δαιμονοποίηση της άλλης πλευράς. Όπως μας διαφωτίζει σχετικά ο πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στη Σοβιετική Ένωση καθηγητής Τζακ Ματλοκ-Jack Matlock. [Matlock]: ''Ένα από τα βασικά σημεία της στρατηγικής μας στον Ψυχρό Πόλεμο ήταν να αρχίσουμε να προσεγγίζουμε και ν' αντιμετωπίζουμε τους Ρώσους ηγέτες ως άτομα, να μαθαίνουμε για την καταγωγή τους κλπ... Εντούτοις, αυτό που βλέπουμε σήμερα είναι βασικά η προσπάθεια να υποτιμηθεί και να προσβληθεί ο Πούτιν και στη συνέχεια -σε αρκετές περιπτώσεις- ο ρωσικός λαός συνολικά. Νομίζω ότι έχουμε φτάσει σε κατάσταση που είναι εξαιρετικά επικίνδυνη και δεν είμαι σίγουρος ότι χειριζόμαστε το ζήτημα τόσο υπεύθυνα όσο το χειρίστηκαν οι Kennedy και Chruchov ( Video1 1,05+).
Η επέκταση του ΝΑΤΟ, τονίζει ο καθηγητής Ι. Μάζης, έχει όρια και δεν μπορούμε να μην αναγνωρίζουμε στην άλλη πλευρά- σε μια υπερδύναμη- τη βούληση να εξισορροπεί τις απειλές. Δεν μπορούμε να κλείνουμε τ' αυτά μας στις διαμαρτυρίες και καταγγελίες της Ρωσίας όσον αφορά: τις υποσχέσεις που αθετήσαμε ως Δύση σχετικά με τα όρια του ΝΑΤΟ, τη δράση νεοναζιστικών ομάδων στις Ρωσόφωνες περιοχές [Κωνσταντακόπουλος], την κατάργηση διδασκαλίας της ρωσικής γλώσσας [μαρτυρία], τη μη τήρηση των συμφωνιών του Μινσκ [βίντεο]. Με σαφήνεια και υπευθυνότητα ο έγκυρος Ιταλός δημοσιογράφος Φράνκο Φρακάσι εξηγεί πώς φτάσαμε ως εδώ [βίντεο]: στον πόλεμο.
ΙΙΙ. Η πολιτική ηγεσία της σημερινής Δύσης, διακατεχόμενη από υπεροψία και αλαζονεία, διαιρεί την ανθρωπότητα και δεν κατανοεί ότι ζούμε σήμερα σε κόσμο πολυπολικό, και πως η μόνη πολιτική είναι αυτή της ειρηνικής συνύπαρξης και συνεπούς συνεργασίας [justice]. Η δυσκολία αυτή των ηγεσιών να αποδεχτούν την ετερότητα δείχνει ότι οι παραινέσεις του Μιχάλη Καραγάτση προς τους νέους συγγραφείς και η ανθρώπινη κατανόηση (Insight) του Μπέρναρντ Λόνεργκαν, αποκτούν σήμερα πρωταρχικό λόγο ύπαρξης. Αναδείχνονται σε βάθρα της καλλιέργειας που απαιτούν οι καιροί σε επίπεδο πολιτικής ηγεσίας και πολιτών προκειμένου να προσεγγίσουμε τον οικουμενικό άνθρωπο. Το δρόμο προς την κατεύθυνση αυτή δείχνει στην ομιλία του για την ΕΙΡΗΝΗ ο δολοφονηθείς, το 1963, Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζων Κέννεντι (εδώ όλο το κείμενο ). Μεταξύ άλλων λέει:
"What kind of peace do I mean and what kind of a peace do we seek? Not a Pax Americana enforced on the world by American weapons of war. Not the peace of the grave or the security of the slave. I am talking about genuine peace, the kind of peace that makes life on earth worth living, and the kind that enables men and nations to grow, and to hope, and build a better life for their children—not merely peace for Americans but peace for all men and women, not merely peace in our time but peace in all time."
''Τι είδους ειρήνη προσωπικά εννοώ; Τι είδους ειρήνη αναζητούμε; Όχι μια Pax Americana επιβαλλόμενη στον κόσμο από τα αμερικανικά όπλα του πολέμου. Όχι την ειρήνη του τάφου ή την ασφάλεια του σκλάβου. Μιλάω για πραγματική ειρήνη, το είδος της ειρήνης που κάνει τη ζωή στη γη ν’ αξίζει να τη ζήσεις, το είδος που επιτρέπει στους άνδρες και τα έθνη ν’ αναπτύσσονται και να ελπίζουν και να οικοδομούν μια καλύτερη ζωή για τα παιδιά τους - όχι απλά ειρήνη για τους Αμερικανούς αλλά ειρήνη για όλους τους άνδρες και τις γυναίκες - όχι απλά ειρήνη για τους δικούς μας καιρούς αλλά ειρήνη για πάντα''. John F. Kennedy [Commencement Address at American University, June 10, 1963].
Όποιος αποφεύγει να σταθεί στην ουσία αυτών των λόγων δεν αφήνει τρόπο για συνάντηση με την ετερότητα. Μένει με το σύνδρομο του μονοκράτορα και δε σέβεται κανένα. Χάνει την επαφή του με το ρεαλισμό, χάνει την ευκαιρία της δημιουργικής συνεργασίας με την παγκόσμια κοινότητα και παίζει με τον αφανισμό της ανθρωπότητας: με έναν Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Εξεγείρεται έτσι η κοινή λογική και καλεί όλες τις ηγεσίες σε Δύση κι Ανατολή να βρουν άμεσα το δρόμο της Ειρήνης τόσο για τον δοκιμαζόμενο και αγωνιζόμενο λαό της Ουκρανίας όσο και για το μέλλον της ανθρωπότητας συνολικά. Καλεί όλες τις ηγεσίες να κλείσουν το χάσμα των ανισοτήτων, ν' ανοίξουν το αυτί τους στις εκκλήσεις των λαών, και να υποτάξουν τα συμφέροντα και την υλική δύναμη των ελίτ στην εφαρμογή των αρχών της δικαιοσύνης και του δεινοπαθούντος διεθνούς δικαίου!
Κώστας Ν. Τσιαντής 9 Μαρτίου 2022
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου